ऋग्वेदातील मोती: अंधकारापासून प्रकाशाकडे

 
अ॒ग्निर्जा॑गार॒ तमृच॑: कामयन्ते॒ऽग्निर्जा॑गार॒ तमु॒ सामा॑नि यन्ति । 
अ॒ग्निर्जा॑गार॒ तम॒यं सोम॑ आह॒ तवा॒हम॑स्मि स॒ख्ये न्यो॑काः

(ऋग्वेद 5/44/15 ऋषी: अवत्सार काश्यप | देवता: विश्वेदेवता)

अवत्सार काश्यप ऋषी विश्वदेवतांची प्रार्थना करत म्हणतात की, ज्ञानच्या प्रकाशात जागृत असलेला मनुष्य सदैव सजग असतो. तो सांसारिक सुख-वैभवासह अलौकिक नित्य आनंदही अनुभवतो. ऋषि प्रार्थना करतो, हे प्रभु, कृपया आम्हाला सर्व प्रकारचा आश्रय द्या, ज्यामुळे आम्ही तुमच्या मैत्रीतच सदैव निवास करू.

ही ऋचा एक जागृत, ज्ञानप्रकाशयुक्त साधकाच्या जीवनाची महती सांगते. ऋषी प्रार्थना करतात की जसा अग्नी सतत जागृत असतो, तसा साधकही आत्मजागृतीत स्थित असावा. जेव्हा साधक अंतःकरणाने जागृत असतो, तेव्हा त्याच्याकडे ऋचा म्हणजेच ज्ञानाची प्राप्ती आणि सोम म्हणजे आनंदस्वरूप परमात्म्याचे सान्निध्य प्राप्त होते. (सोम म्हणजेच परमेश्वर स्वतः साधकाला संबोधित करतो: "मी तुझा सखा आहे, तुझ्यासोबत आहे:.)

इथे एक प्रश्न समोर येतो — जागृत अवस्था म्हणजे काय? भगवद्गीतेत भगवंत म्हणतात:

या निशा सर्वभूतानां तस्यां जागर्ति संयमी । 
यस्यां जाग्रति भूतानि सा निशा पश्यतो मुनेः ॥ 
(भगवद्गीता, अध्याय 2, श्लोक 69)

जी वेळ (स्थिती) सर्व प्राण्यांसाठी रात्रसदृश आहे अर्थात विषय वासनारूपी अंधकाराने आच्छादित आहे त्या वेळी संयमी पुरुष जागृत असतो, म्हणजे ज्ञानरूपी प्रकाशात स्थित असतो. ज्या गोष्टींमध्ये सामान्य प्राणी जागृत असतात अर्थात इंद्रियसुख, विषयभोग इत्यादि त्या गोष्टी ज्ञानी मुनीसाठी रात्रसदृश असतात. 

रात्र म्हणजे तमस. तमस हा त्रिगुणांपैकी एक असून तो अज्ञान, आळस, मोह आणि आत्मविस्मृती यांचे मूळ कारण मानला जातो. तमसदोषांनी ग्रस्त व्यक्तीमध्ये आळस आणि प्रमाद दिसतो. ती कार्य पुढे ढकलते, प्रयत्न टाळते आणि निष्क्रिय राहते. त्याला अज्ञानामुळे योग्य-अयोग्य, सत्य-असत्य यातील भेद कळत नाही। असा विवेकहीन व्यक्ति मोह- मायेत अडकून तात्कालिक सुखासाठी विवेक गमावतो. तो अहंकारी, क्रोधी आणि द्वेषी होतो. आत्मविस्मृतीमुळे त्याला आत्मस्वरूपाचा विसर पडतो. साधना, सेवा आणि ज्ञानमार्गात त्याची रुची राहत नाही. तो फक्त स्वत:च स्वार्थ पाहतो. या सर्व दोषांमुळे व्यक्तीचा मानसिक, सामाजिक आणि आध्यात्मिक विकास अवरुद्ध होतो म्हणून तमसाचे निरसन हे आत्मजागृतीसाठी अत्यावश्यक आहे.

तमसचे निरसन करण्याकरता रोज पहाटे उठून ध्यान करणे आणि मन शांत झाल्यावर आत्मचिंतन करणे हे पहिले पाऊल आहे. दुसऱ्यांच्या चुका पाहण्याऐवजी स्वतःच्या त्रुटी तपासून त्यावर विचार करून त्या दूर करण्याचा प्रयास करणे, आणि योग्य-अयोग्य याचा विचार करून विवेकपूर्वक निर्णय घेणे ही सजगतेची वाट आहे. आळस आणि प्रमाद सोडून पुरुषार्थाचा मार्ग स्वीकारल्याने जीवनात खरा प्रकाश येतो.

विषयभोग आणि वासनांवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी सत्संगात सहभागी होणे, सेवा आणि परोपकाराची कामे करणे हे तमस नष्ट करण्याचे प्रभावी उपाय आहेत. सत्संगाच्या सुवासात अर्थात उत्तम आणि सज्जन लोकांच्या सहवासात मन शुद्ध होते, सेवा आणि परोपकाराच्या स्पर्शाने वासनांचे वलय हळू-हळू विरळ होऊ लागते आणि ज्ञानाचा तेजस्वी प्रकाश अंतःकरणात प्रकट होतो. विद्यार्थी असतील तर मोबाईलचा मोह टाळून अभ्यासावर लक्ष केंद्रित करणे हीच खरी साधना आहे. याशिवाय, दररोज एक चांगले वचन मनात ठेवून त्यानुसार वागण्याचा प्रयत्न करणे, आणि "मी कोण आहे?" या प्रश्नाचा विचार करणे. हे आत्मविकासाचे मूलभूत टप्पे आहेत. अशा सजग प्रयत्नांमुळे मनातील अंधार नाहीसा होतो आणि आत्मजागृतीचा दीप उजळतो.

जागृती ही साधनेचा मूलाधार आहे. अंतःकरणाने जागा असलेलाच खरा साधक ठरतो. जागृत साधकाला भौतिक सांसारिक सुखांची प्राप्ती होते, आणि त्याचबरोबर अध्यात्माच्या क्षेत्रातही त्याची सतत प्रगती होते. या मार्गावर चालताना त्याला नित्य आनंदाची अनुभूती होते, जो क्षणिक नसून शाश्वत असतो. अखेरीस, परमेश्वर स्वतः सखा बनून त्याच्या जीवनात प्रवेश करतो आणि त्याच्याशी सख्यभावाने नांदतो. 

अंतिम सत्य

एकदा सहा ऋषी, जनकल्याणाच्या दिव्य प्रेरणेने प्रेरित होऊन, हिमालयाच्या हृदयात पोहोचले. त्यांच्या नेत्रांत जिज्ञासा होती, हृदयात तपश्चर्या, आणि आत्म्यात एकच ध्यास— सत्याचा शोध.  त्यांनी एका हिमाच्छादित पर्वतावर कठोर तप सुरू केले. काळ थांबला, वारा स्तब्ध झाला, आणि अखेर... सत्य प्रकट झाले.

सत्याचे तेज इतके प्रखर होते की प्रत्येक ऋषीने त्याला वेगळ्या रूपात पाहिले—कोणाला ते करुणेचे प्रतीक वाटले, कोणाला न्यायाचे, कोणाला प्रेमाचे, कोणाला शून्याचे. सर्वांनी सत्याचे वर्णन केले, आणि आश्चर्य म्हणजे प्रत्येकाचे वर्णन वेगळे होते. तरीही कुणीही असत्य बोलत नव्हता. अखेर वृद्ध ऋषीने मौन सोडले. ते शिष्यांना म्हणाले,  "सत्य हे एकच असते, पण त्याचे प्रतिबिंब प्रत्येकाच्या अंतःकरणात वेगळे उमटते.  सत्याचे पालन केले की ते अमृत बनते. आपण अनुभव केलेले सत्य दुसर्‍यांवर लादण्याचा प्रयत्न केला की ते विष बनते. जगाच्या विनाशासाठी करणीभूत बनते". त्याने शिष्यांना पृथ्वीवर परत पाठवले - एकच उपदेश देऊन—सत्याचा प्रचार करा, पण त्याचे बंधन घालू नका.

ऋषी पृथ्वीवर परतले. त्यांनी सत्य सांगितले, पण काळाच्या ओघात ते  वृद्ध ऋषीचा उपदेश विसरले. अहंकाराने अंध झालेले त्यांचे शिष्य सत्याचे झेंडे घेऊन दुसऱ्यांवर चाल करून गेले. सत्य प्रचाराचे माध्यम राहिले नाही, ते शस्त्र बनले. मठ-मंदिरं जळू लागली, विचारांचे युद्ध पेटले, आणि अखेर...

आज सत्यच मानवाच्या विनाशाचे कारण बनू पाहत आहे.  

सत्य हे तेज आहे—जगाला प्रकाशित करणारे, पण अंतःकरण जाळणारे. त्याला पचविण्यासाठी अहंकाराचा त्याग करावा लागतो, आणि इतरांच्या अनुभूतींचा आदर करावा लागतो. कारण सत्य हे एकच नसून, अनेक रूपांत प्रकटणारे आहे. हेच अंतिम सत्य आहे—ते स्वीकारले पाहिजे, लादले नाही.

 

मनाचे श्लोक आणि विवाद

हिंदीत एक म्हण आहे—"बदनाम हुए तो क्या हुआ, नाम तो होगा!"

नाव + कुप्रसिद्धी = पैसा या गणितीय समीकरणाचा लाभ अनेकांना झालेला आहे. मराठी सिनेमांचे बजेट तसेच कमी असते. त्यामुळे प्रसिद्धी मिळवण्यासाठी डोके वापरावे लागते. या निर्मात्यानेही डोक्याचा वापर केला आणि सिनेमाला प्रसिद्धी मिळवून दिली.

ज्या सिनेमाचा समर्थ रामदास रचित मनाचे श्लोकशी काहीही संबंध नाही, त्या सिनेमाला मनाचे श्लोक हे नाव दिल्यावर जनता भडकली पाहिजे, विरोधात उतरली पाहिजे—अशी निर्मात्याची अपेक्षा होती आणि तसेच घडले. एक पैसा खर्च न करता सिनेमाला प्रसिद्धी मिळाली. आता जेंव्हा तो सिनेमा नवीन नावाने पुन्हा रिलीज होईल, तेंव्हा तो चालण्याची शक्यता अधिक आहे.

मला एकाने विचारले, "पटाईत साहेब, सेन्सॉर बोर्डने या नावाला अनुमती का दिली असेल?"

मी उत्तर दिले, मला असे वाटते सेन्सॉर बोर्ड फक्त दोन बाबींवर लक्ष देतो:

1. अल्पसंख्यकांच्या भावना दुखावल्या तर गेल्या नाही?
   कारण तसे झाले तर 'सर तन से जुदा' फतवा निघू शकतो. त्याचा त्रास कलाकारांना आणि निर्मात्याला होऊ शकतो. 
2. सिनेमात अश्लीलता आणि हिंसा कितपत आहे?
   बहुतेक निर्मात्याच्या वजनाच्या आधारावर किती कात्री लावायची, हे ठरवले जात असेल.  

मनाचे श्लोक या सिनेमात वरील दोन्ही बाबी नसल्यामुळे तो सेन्सॉरने सहज पास केला.

मराठी कलाकारांची प्रतिक्रिया फेसबुकवर वाचली. अधिकांश मराठी कलाकार शिक्षित आहेत. मनात अनेक प्रश्न आले,चित्रपटाचे समर्थन करताना त्यांनी कोट्यवधी समर्थ भक्तांच्या भावनांचा विचार का केला नाही? मनाचे श्लोक बाबत दुष्प्रचार होतो आहे, असे त्यांना का वाटले नाही. फक्त सिनेमाच्या प्रसिद्धीसाठी मनाचे श्लोक या पवित्र ग्रंथाचा दुरुपयोग करणाऱ्या निर्मात्याची निंदा त्यांनी का केली नाही. 

जर मराठी सिनेसृष्टी आत्मपरीक्षण करण्याचा प्रयत्न करणार नसेल,आपल्या चुका सुधारण्या एवजी त्या चुकांचे समर्थन करीत राहील तर "मराठी सिनेमे मराठी दर्शकांनी पहावेत" ही अपेक्षा ठेवणे व्यर्थ ठरेल.

विरहातून जन्मलेली सृष्टी

सृष्टीच्या प्रारंभात, सृष्टीकर्त्याने सर्वप्रथम पृथ्वीची निर्मिती केली. त्याने पृथ्वीवर समुद्र आणि धरतीची रचना केली. या नवसर्जित जगात चैतन्य निर्माण व्हावे, जीवन फुलावे, यासाठी सृष्टीकर्त्याने त्यांच्या मनात प्रेम आणि कामभावना उत्पन्न केल्या.

पण एक समस्या होती-  जर समुद्र आणि धरती कामातुर होऊन एकमेकांच्या सान्निध्यात आले, तर त्यांचे मिलन प्रलय घडवेल. धरती समुद्राशी एकरूप होईल आणि साऱ्या सृष्टीचा अंत होईल. म्हणूनच सृष्टीकर्त्याने समुद्राकडून एक वचन घेतले: "युगाच्या अंतापर्यंत तुला धरतीपासून दूर राहावे लागेल."

प्रेम आणि कामभावने शिवाय पृथ्वीवर जीवसृष्टीची निर्मिती अशक्य होती. पण जिथे प्रेम असते, तिथे मार्ग सापडतो.

सूर्याच्या प्रखर उन्हात धरती विरहाग्नीत जळू लागली. तिच्या अंतःकरणात समुद्राची ओढ पेटू लागली. समुद्राचीही तीच अवस्था झाली—तो घामाने बेजार झाला. त्याचे पाणी वाष्परूप घेऊन नभात जाऊ लागले. त्या वाफेने वादळाचे स्वरूप घेतले. ते वादळ प्रेमाने ओथंबलेले होते.

समुद्राच्या प्रेमाने भरलेले ते वादळ आकाशात उंच गेले. काळ्याकुट्ट मेघांच्या रूपात ते धरतीच्या दिशेने आले. धरतीने त्या वादळाकडे पाहिले आणि त्यात तिला समुद्राची आत्मा दिसली. तिने दोन्ही बाहू उंच करून त्या वादळाचे स्वागत केले.

प्रेमाच्या वर्षावात धरती चिंब भिजली. तिच्या गर्भात जीवन अंकुरले. ती प्रसूत झाली. आणि अखेर, पृथ्वीवर जीवसृष्टीची निर्मिती झाली.

वादळ पुन्हा-पुन्हा येतं आणि जातं. प्रत्येक वेळी, पृथ्वी आणि समुद्र क्षणभर एकमेकांना स्पर्श करतात. नवजीवन जन्म घेतं. सृष्टीकर्त्याचे  वचन नियम न राहता, एक अखंड परंपरा बनते. निर्मितीचा जणू एक यज्ञच. 

जिन्नने प्रदूषण दूर केले

अलादीन सकाळी-सकाळी लोधी गार्डनमध्ये फेरफटका मारत होता. अचानक एक झणझणीत वाऱ्याचा झोत आला आणि पेट्रोलच्या तीव्र वासाने त्याचे नाक जळजळले. नाक मुरडत तो पुटपुटला, “निसर्गाच्या कुशीतसुद्धा शुद्ध हवा नाही! या प्रदूषणावर काहीतरी उपाय शोधायलाच हवा.”

तेवढ्यात त्याचा पाय एका कठीण वस्तूला लागला. तो थोडा डगमगला, पण पडला नाही. खाली पाहिलं तर एक जुना, मळलेला दिवा पडलेला होता. उत्सुकतेने त्याने तो उचलला. “खूप जुना दिसतोय… कदाचित चांगला भाव मिळेल,” असं म्हणत त्याने रुमालाने दिवा  पुसायला सुरुवात केली.

अचानक दिव्यातून धूर निघाला—आणि एक जिन्न प्रकट झाला.

“काय आज्ञा आहे, मालिक?” जिन्नने विचारलं.

अलादीन दचकला. गोंधळून म्हणाला, “काही आज्ञा नाही. दिव्यात परत जा.”

जिन्नने  मान झुकवली आणि म्हणाला, “मालिक, मी तुमची एखादी आज्ञा पूर्ण केल्याशिवाय परत जाऊ शकत नाही. तुम्हाला काहीतरी आज्ञा द्यावीच लागेल.”

अलादीनने स्वतःला सावरलं. “ठीक आहे. सांग—तू काय करू शकतोस?”

“माझ्यासाठी काहीही अशक्य नाही,” जिन्न म्हणाला. “जे मनुष्य करू शकत नाही, ते काम पण मी करू शकतो.”

अलादीन हसला. त्याने जिन्नची फिरकी घ्यायचे ठरविले. त्याने जिन्नला आदेश दिला,  "पृथ्वीवरील सगळं प्रदूषण तात्काळ आणि पूर्णपणे नष्ट करून टाक.”

जिन्न हात जोडून शांत उभा राहिला.

अलादीनने जिन्नला टोमणा मारला, “काय झालं? प्रदूषणाने तुलाही हरवलं का? मला माहीत होतं—हे काम तुझ्या आवाक्याबाहेरचं आहे. तो दिव्यात  परत जा आणि झोप घे. जेव्हा तुझ्या लायकीचं काही काम असेल, तेव्हा मी तुला बोलावीन.”

जिन्नच्या आवाजात एक कंप होता— खोल दुःखाचा. तो म्हणाला “मालिक, मी प्रदूषण मूळासकट नष्ट करू शकतो… पण—”

“पण, किंतु, परंतु!” अलादीन चिडून म्हणाला. “तू तर माणसांसारखी बहाणेबाजी शिकलीस वाटतं. आपल्या मालकाची आज्ञा पाळ—किंवा मान्य कर की तू असमर्थ आहेस.”

जिन्नने मान झुकवली, जणू तो अंतिम निर्णयावर शिक्कामोर्तब करत होता. “जशी आज्ञा, मालिक.” त्याने डोळे मिटले, एक मंत्र उच्चारला आणि आकाशात एक विचित्र शांतता पसरली.

क्षणभरात मानवजातीचा श्वास थांबला. अलादीनसह सर्व मानव—आपापल्या पापांच्या ओझ्याने—नरकाच्या ज्वाळांमध्ये विलीन झाले. पृथ्वीने सुटकेचा श्वास घेतला… आणि पुन्हा एकदा हिरवीगार झाली.

 

माहिती: राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाचे शंभर वर्ष

 
या वर्षी विजयादशमीच्या दिवशी राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (RSS) स्थापनेला १०० वर्षे पूर्ण होतील. माझा संघाशी प्रत्यक्ष संबंध फारसा आलेला नाही, तरीही देशातील सर्वात मोठ्या सामाजिक आणि सांस्कृतिक संघटनेबाबत अंतरजालावर उपलब्ध माहिती या लेखात सादर करत आहे.
 
आज RSS च्या ५ लाखांहून अधिक शाखा देशभर कार्यरत आहेत. या शाखा सांस्कृतिक राष्ट्रवाद, व्यक्तिमत्त्व विकास, आणि नैतिक शिक्षण यावर भर देतात. विद्या भारती ही शैक्षणिक संस्था १२,७५४ शाळा चालवते, जिथे भारतीय मूल्यांवर आधारित शिक्षण दिले जाते आणि आधुनिक विषयांचाही समावेश असतो. सेवा भारती ही सामाजिक संस्था आरोग्य, शिक्षण आणि आपत्ती मदतीसाठी हजारो प्रकल्प राबवते, विशेषतः दुर्बल आणि दुर्गम भागांमध्ये. राष्ट्र सेविका समितीसारख्या स्त्री संघटनांद्वारे महिलांना नेतृत्व आणि सांस्कृतिक प्रशिक्षण दिले जाते. या सर्व संस्था मिळून शिक्षण, सेवा आणि सांस्कृतिक पुनरुत्थानाच्या माध्यमातून राष्ट्रनिर्मितीत मोलाचे योगदान देतात.
 
अखिल भारतीय वनवासी कल्याण आश्रम सध्या देशभरातील ६३,९२६ वनवासी गावांपैकी २१,८२९ गावांमध्ये विविध सेवा प्रकल्प राबवत आहे. या प्रकल्पांमध्ये शाळा, बालवाडी, निवासी वसतिगृहे, आध्यात्मिक केंद्रे, दवाखाने आणि आरोग्य रक्षकांचे कार्य समाविष्ट आहे. महाराष्ट्रातील ५,६०० वनवासी गावांपैकी सुमारे २,००० गावांमध्ये आश्रमाचे कार्य सक्रिय आहे. याशिवाय, शिक्षण व आरोग्य सेवांबरोबरच ११३ कृषी विकास केंद्रेही कार्यरत आहेत, जी स्थानिक शेतकऱ्यांना प्रशिक्षण, मार्गदर्शन आणि स्वावलंबनासाठी मदत करतात.
 
१९६२, १९६५ आणि १९७१ च्या युद्धकाळात RSS ने देशसेवेचे महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. स्वयंसेवकांनी रक्तदान, अन्नवाटप, मदत शिबिरे, आणि अनेक ठिकाणी प्रत्यक्ष सीमेवर सैनिकांना मदत केली. या योगदानाची दखल घेत, तत्कालीन पंतप्रधान पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी १९६३ साली, २६ जानेवारीच्या प्रजासत्ताक दिनाच्या मुख्य समारंभात RSS च्या स्वयंसेवकांना पथसंचलनासाठी आमंत्रित केले.
 
महात्मा गांधी यांनी १९३४ साली वर्धा येथे संघाच्या शिबिराला भेट दिली. त्या वेळी डॉ. हेडगेवार जिवंत होते. गांधीजींनी शिबिरातील शिस्त, अस्पृश्यतेचा अभाव आणि साधेपणा पाहून संघाचे कौतुक केले. त्यांनी म्हटले, “संघाची सेवा आणि आत्मत्याग यावर आधारित प्रेरणा ही संघाला बळकट करणार आहे.” हे उद्गार ‘हरिजन’ साप्ताहिकात २८ सप्टेंबर १९४७ रोजी प्रसिद्ध झाले.
 
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी २ जानेवारी १९४० रोजी कराड (सातारा) येथे संघाच्या शाखेला भेट दिली. त्यांनी स्वयंसेवकांशी संवाद साधला आणि संघाच्या कार्यपद्धतीचे निरीक्षण केले. आपल्या भाषणात त्यांनी म्हटले, “जरी काही मुद्द्यांवर मतभेद असले, तरी मी संघाकडे आपुलकीच्या भावनेने पाहतो.” ही घटना ‘केसरी’ दैनिकात ९ जानेवारी १९४० रोजी प्रसिद्ध झाली होती.

देशावर जेव्हा नैसर्गिक आपत्ती येतात किंवा कोरोना सारखे आजार पसरतात, तेव्हा आरएसएसचे कार्यकर्ते तत्काळ आपदाग्रस्त जनतेच्या सेवेसाठी सज्ज होतात. १९९३च  लातूर भूकंप, २००१ गुजरात भूकंप, २०१३ उत्तराखंड पूर, २०१८ केरळ पूर अशा अनेक आपत्तींमध्ये संघाने मदत शिबिरे, वैद्यकीय सेवा आणि पुनर्बांधणीचे कार्य केले. हजारो कुटुंबांना नवजीवन मिळवून देण्यात संघाचा सेवाभाव महत्त्वाचा ठरला.

२००१ साली कच्छ जिल्ह्यातील भूकंपानंतर, आरएसएस  आणि सेवा भारतीच्या स्वयंसेवकांनी भुज, अंजार आणि गांधीधाम परिसरात शेकडो मदत शिबिरे उभारले. अन्न, पाणी, औषधे आणि तात्पुरते निवारे पुरवण्यात आले. हुनरशाला फाउंडेशन आणि कच्छ महिला विकास संघटन यांच्या सहकार्याने पारंपरिक भुंगा घरांची रचना पुन्हा उभी करण्यात आली. स्थानिक मजुरांना भूकंप प्रतिरोधक बांधकामाचे प्रशिक्षण देण्यात आले आणि गुजराती भाषेत मॅन्युअल तयार करून मार्गदर्शन करण्यात आले.
 
कोरोना महामारीच्या काळात, RSS चे ५ लाखांहून अधिक स्वयंसेवक रस्त्यावर उतरून गरजूंना मदत करत होते. काही स्वयंसेवकांनी आपला जीव गमावला, तरीही सेवा थांबली नाही. पाच जून २०२१ पर्यंत, म्यानमार, बांगलादेश, पाकिस्तानच्या सीमांपासून ते जम्मूपासून कन्याकुमारीपर्यंत ९२,६५६ ठिकाणी सेवा शिबिरे उभारण्यात आली. ११८ शहरांमध्ये कोविड केअर सेंटर्स, २८७ शहरांमध्ये आयसोलेशन सेंटर्स, ५ कोटी भोजन पॅकेट्स, ७३ लाखांहून अधिक कुटुंबांना राशन, आणि ४४ लाख स्थलांतरित मजुरांना सेवा पुरवण्यात आली.
 
२०२५ मध्ये, देशभरातील पूरग्रस्त भागांमध्ये संघाने पुन्हा ९२,६५६ ठिकाणी सेवा शिबिरे उभारून लाखो गरजूंना अन्न, औषधे, निवारा आणि वैद्यकीय सेवा पुरवली.

शहरातील निवासी असो की वनवासी – सर्व भारतीयांची सेवा करणे आणि भारताला परम वैभवशाली बनविणे हेच आरएसएस च मुख्य ध्येय आहे.