हरवलेले सोनेरी धुक

 

आज सकाळी दिल्लीत भयंकर धुक पसरलेले होते. कार्यालयात जाण्यासाठी उत्तम नगर मेट्रो स्टेशन वर पोहचलो. मेट्रो प्लेटफॉर्म वरून चौफेर नजर फिरवली काहीच दिसत नव्हते. सर्वत्र गडद राखाडी रंगाचे धुके पसरलेले होते. रस्त्यावर वाहनांच्या लाईट शिवाय काहीच दिसत नव्हते. आजच्या भाषेत म्हणाल तर सर्वत्र स्माग पसरलेला होता. मेट्रो आली. बसायला जागाहि मिळाली. सीपी पर्यंतचा अर्ध्या तासाचा प्रवास. जागेवर बसतातच डोळे बंद केले. 

शाळेतील दिवस आठवले. सकाळी साडे सहा वाजता नया बाजारहून आमचा  सात-आठ मराठी पोरांचा ग्रुप  पायी-पायी चालत तीन किलोमीटर दूर पहाडगंज येथे असलेल्या नूतन मराठी शाळेपर्यंत जायचा. हिवाळ्यात पसरलेल्या पांढर्या शुभ्र धुक्यात सोमोरचे काही दिसायचे नाही. पण तोंडाने धूर सोडत पायी चालण्यातहि मजा यायची. प्रार्थनेच्या वेळी, सूर्यनारायण धुक्याचा परदा सारत सोनेरी रंगांची उधळण करत प्रगट व्हायचे. असे  वाटायचे जणू सम्पूर्ण सृष्टी सोनेरी नदीत स्नान करत आहे. थोड्या वेळात सोनेरी धुक सोनेरी उजेडात विरून जायचे. आजहि हे स्वर्गीय दृश्य आपल्या डोळ्यांत साठवून ठेवले आहे. काळ बदलला. सोनेरी धुक कुठेतरी हरवून गेले. आता उरले आहे फक्त काळेकुट्ट स्माग.  

 

लाज वाटायलाच पाहिजे

 

एका मराठी अभिनेत्रीने आपल्या गोल-मटोल नग्न शरीराचे चित्र  सोशल मिडिया वर प्रदर्शित केले. तिने मोठ्या गर्वाने म्हंटले "मला माझ्या  शरीराचे प्रदर्शन करण्याची लज्जा वाटत नाही. मला माझ्या या बैडोल शरीरावर गर्व आहे."

आपण एक कार विकत घेतो. एक निश्चित अवधी नंतर कारची दुरुस्ती इत्यादी करतो. कारण आपल्याला माहित असते, कार खराब झाली तर दुर्घटना होईल आणि आपल्या प्राणांवर बेतेल. आपल्या घराचीहि आपण वेळो-वेळी साफ सफाई, दुरुस्ती इत्यादी करत राहतो. आपल्या प्राणाच्या  सुरक्षेसाठी. 

आपल्या शरीरात आपले प्राण सुरक्षित राहतात. प्रारब्ध कर्मामुळे जर आपल्याला स्वस्थ्य शरीर मिळाले नाही तर आपला इलाज नसतो. पण जर परमेश्वराने प्रदान केलेल्या स्वस्थ्य शरीराची निगा ठेवली नाही तर आपले शरीर व्याधिग्रस्त होईल, गोल-मटोल होईल. अर्थात हे सर्व आपल्याला माहित असते. तरीहि आपण आपल्या शरीराकडे दुर्लक्ष करतो. तसे म्हणल तर शरीराला स्वस्थ्य आणि सुडौल करण्याचा थोडासा प्रयत्न सर्वच  वेळोवेळी करत असतात. पण अश्या  बैडोल शरीरावर आपण गर्व करत नाही.

त्या अभिनेत्रीला आपल्या नग्न शरीराचे प्रदर्शन करण्याची एवढीच इच्छा होती तर योग्य आहार आणि  व्यायाम  करून  आधी शरीराला सुडौल स्वरूप प्रदान  केले असते. मग त्या अभिनेत्रीने गर्वाने म्हंटले असते पहा माझे दोन्ही चित्र. पहा मी  कसे आपल्या मेहनतीने आणि जिद्दीने आपल्या बैडोल शरीराला सुडौल स्वरूप प्रदान केले. सर्वांनी तिचे कौतुकच केले असते.  तिला तिच्या शरीराचा गर्व करण्याचा अधिकार होता.  

बैडोल शरीरावर कुणालाही गर्व वाटला नाही पाहिजे. असे शरीर आपल्याला अनेक कष्ट आणि दुख देणार, आनंद देणार नाही. बाकी तिचे शरीर तिची इच्छा. असो.

 

 

 

मूक साक्षीदार

 

निर्जन जंगलातील एक देवालय. देवतेची पूजा सुरु होती. देवालयाच्या गाभार्यात पुजारी आणि दोन लोक उपस्थित होते. पूजा झाल्यावर पुजारी म्हणाला, ही जागृत देवता आहे, जो कोणी सच्च्या मनानी अपराधांची क्षमा मागतो, त्याला देवता क्षमा करते. पहिल्या व्यक्तीने देवते समोर हात जोडून प्रार्थना केली, भगवंत,आपण जाणता मी आपले कर्म पूर्ण निष्ठेने करतो. पण मी ज्या इस्पितळात कार्य करतो तिथे यावर्षी साथीच्या आजाराने मृत व्यक्तींनाहि काही दिवस जीवनरक्षक प्रणालीवर ठेऊन  इस्पितळाने लुटीचा धंधा केला. या घटनांचा मी साक्षीदार होतो. आपल्या पासून काय लपले आहे, पोटपाण्याचा प्रश्न मोठा बिकट असतो. हे सर्व आपल्या डोळ्यांनी पाहून सुद्धा मी अबोल राहिलो.  मी विवश होतो, भगवंत मला क्षमा कर. 

दुसरा व्यक्तीने देवासमोर प्रार्थना केली, माझे वडील साथीच्या आजाराशी झुंझ देत इस्पितळात मरण पावले. ते सज्जन पुरुष होते. तरीही त्यांच्या हातून न कळत काही अपराध झाले असेल तर त्यांना क्षमा कर. आपल्या चरणी त्यांना स्थान दे. 

पुजारीने तथास्तु म्हंटले. दोघेही मंदिराच्या बाहेर पडले. पहिला व्यक्ती दुसर्याला म्हणाला, साहेब आपले वडील कुठल्या इस्पितळात  स्वर्गवासी झाले. दुसर्या  व्यक्तीने इस्पितळाचे नाव सांगितले. पहिला व्यक्ती त्याच्या पाया पडत म्हणाला, साहेब मी त्याच इस्पितळात नौकरी करतो. तुमची माफी मागतो. पहिल्या व्यक्तीच्या मनात राग, द्वेष घ्रुणा सर्वच भावना उचंबळून आल्या. त्याने डोळे बंद करून स्वत:ला सावरण्याचा प्रयत्न केला. काही क्षणात त्याच्या डोळ्यांतून अश्रू वाहू लागले.  पहिल्या व्यक्तीने विचारले, साहेब तुमच्या डोळ्यांत अश्रू .... दुसरा व्यक्ती म्हणाला, मीहि तुझ्याच सारखा मूक साक्षीदार आहे, मलाही कल्पना आली होती, पण मी हि विवश होतो. काहीही करू शकलो नाही. मागे वळून देवालयकडे पाहत तो  म्हणाला, भगवंत, जमेल तर मला हि क्षमा कर....

कोविड : जबाबदार कोण?

 

माझ्या मोठ्या बंधूंना स्वर्गवासी होऊन महिन्यापेक्षा जास्त दिवस झाले तरी मनात एकच विचार सतत घोळत आहे, योग्य उपचार मिळाला असता तर कदाचित् माझा भाऊ वाचलाहि असता. इतके दिवस ब्लॉगवर काहीही लिहले नाही आणि काहीही नवीन वाचलेहि नाही. शेवटी मनात साठलेले  सर्व गरळ बाहेर ओकण्याचा निश्चय केला. सर्व शिक्षित लोकांप्रमाणे माझ्या भावाचाहि आधुनिक चिकित्सा शास्त्रावर विश्वास होता. त्याला कोविड झाला.  हॉस्पिटलमध्ये त्याची प्रकृती खालावत गेली. आधी ऑक्सिजन, व्हेन्टीलेटर, लाइफ सेविंग इंक्जेक्शन आणि शेवटी ओळख होती म्हणून अस्थी गंगेत विसर्जित करण्यासाठी.... या प्रसिद्ध हॉस्पिटलचा संचालक भावाच्या चांगल्या ओळखीचा असल्यामुळे उपचारात हलगर्जीपणा झाला असे म्हणता येत नाही.

आधुनिक चिकित्सा शास्त्रात अनुसंधान आणि क्लिनिकल ट्रायलवर खर्या उतरलेल्या औषधांचा उपयोग केल्या जातो, मग ती औषधी रासायनिक असो, धातू पासून बनली किंवा हर्बल असो। आज कोविड वर आधुनिक चिकित्सा शास्त्रात औषध नाही. अश्या काळात आपला अहंकार सोडून दुसर्या  चिकित्सा पद्धतीने शोधलेल्या औषधांचा प्रयोग करण्यात काही गैर होते का? पण तसे न करता, दुसर्या शास्त्रातील औषधी बाबतीत मिडीयाच्या मदतीने दुष्प्रचार  करून  लोकांच्या मनात भ्रम पैदा केला. शेकडोंच्या संख्येने कोर्ट केसेस दाखल केले. उच्च न्यायालयाने  विचारले दाव्यात असत्य काय आहे, तर केस टाकणारे उत्तर देऊ शकले नाही. या दुष्प्रचारामुळे अधिकांश शिक्षित (?) वर्ग उपचारापासून वंचित राहिला. दुर्भाग्य त्यात माझा मोठा बंधूहि होता.

आपल्या मनात प्रश्न येणार मी हे का म्हणतो आहे. ज्यावेळी माझा भाऊ हॉस्पिटल मध्ये मृत्यूशी संघर्ष करत होता, माझ्या रूममध्ये बसणाऱ्या एका सहकर्मीला कोविड झाला. आम्हा सर्वांचे टेस्ट झाले. एक एमटीएस जो काढा पिऊन यायचा नेगेटिव्ह निघाला. मी ऑफिसला जाणे सुरु केल्या पासून, एक आयुर्वेदिक कंपनीचे औषध घेणे सुरु केले होते. मीहि नेगेटिव्ह निघालो (माझ्या हृदयाची सर्जरी झालेली आहे,  सायनसचीहि समस्या आहे. या शिवाय  पेंक्रियाचा टीबीहि होऊन चुकलेला आहे). एक क्लार्क  पाजीटीव्ह निघाला. तो हळदीचे दूध घेणारा होता. तो घरीच राहिला दोन आठवड्यात ठीक होऊन ऑफिस मध्ये येऊ लागला. एक पीएस परिवार सहित पाजीटिव्ह निघाला. फरीदाबादच्या हॉस्पिटलमध्ये भर्ती झाला. तिथे आधुनिक पद्धतीच्या उपचारा सोबत सामाजिक कार्यकर्ता काढा आणि योग  सुविधाहि पुरवत होते. तोहि  ठीक झाला पण प्रकृती पूर्ण बरी झालेली नाही, बहुतेक महागड्या औषधांचा दुष्परिणाम. माझ्या लेकीच्या सासरी  माझी लेक, सासरा आणि तिची भावजय हॉस्पिटलमध्ये नौकरी करतात. सर्व ठिकाणी कोविडचे रोगी आहेत. दीराचा डोळ्यांचा दवाखाना आहे. त्याला कोविड झाला. घरी सर्वांचे टेस्ट झाले, सर्व नेगेटिव्ह निघाले. दीरालाहि कुठलाहि त्रास झाला नाही. कारण,  हिमाचल मध्ये त्यांच्या भागात जंगलात भरपूर गिलोय होते. परंपरेने हिवाळ्यात गिलोय कापून वाळवून ठेवतात.  गिलोयचा चहा, दूध आणि इतर पदार्थांत  वापर करतात. यावरून निष्कर्ष निघतो स्वदेशी उपचार पद्धतीहि कोविड वर प्रभावकारी आहे आणि स्वस्तहि आहे.

कोविड काळात जर औषध नाही तर रोगींचा उपचार करण्यासाठी, आपली पद्धती श्रेष्ठ हा अहंकार सोडून,  सुरुवातीपासून आधुनिक चिकित्सा पद्धती सोबत  योग, आयुर्वेद, होमिओपॅथी, इत्यादी सर्व पद्धतींचा गरजेनुसार वापर केला असता तर निश्चित हजारो लोकांचे प्राण वाचले असते. अखेर स्वास्थ्य मंत्रालयाने आयुर्वेदिक औषधीहि वापरण्याची अनुमती दिली. तो पर्यंत भरपूर उशीर झालेला होता. 

कोविड काळात एक मात्र निश्चित कळले. फक्त एका पद्धतीचे शास्त्र घेऊन आपण महामारीशी लढू शकत नाही. भविष्यात आधुनिक चिकित्सा शास्त्राचे शिक्षण घेताना स्वदेशी चिकित्सा पद्धतीचे ज्ञानहि भावी चिकित्सकांना मिळाले पाहिजे,  त्या शिवाय पुढील महामारींचे सामना आपण करू शकणार नाही. असो.

पर्यावरणवादी एनजीओ(???) आणि मेट्रो

 

हिमालय ते समुद्रापर्यंत पसरलेल्या भूभागाला भारतवर्ष म्हणून संबोधित केले जाते. एक छत्र लोकतान्त्रिक  शासनाच्या अधीन आपला देश सुख आणि समृद्धीच्या मार्गावर आहे. जगात कुणीच कुणाचा मित्र नसतो. प्रत्येकाला स्वत:च्या हितासाठी दुसर्याचे शोषण करायचे असते. आपल्या देशाची प्रगती कुणालाच आवडणार नाही. सीमेवर प्रत्यक्ष युद्ध अत्यंत महाग असते. मग दुसरा उपाय देशात अस्थिरता माजविणे आणि विकासाची कार्य अवरुद्ध करणे. साहजिकच आहे, यासाठी शत्रू आपल्याच देशातील प्रिंट मिडिया, सोशल मिडीया इत्यादीचा वापर आपल्याच विरुद्ध करणारण्याचा प्रयत्न करणार. 

 

समाजसेवाच्या उद्देश्याने अनेक लोक एनजीओ स्थापन करतात. उद्देश्य समाज सेवाआणि विषय - स्त्रियांचा, दलितांचा, वनवासी लोकांचा, शेतकर्यांचा, मजुरांचा आणि पर्यावरणाचाहि. शत्रू अत्यंत चतुराईने या एनजीओंना आपल्या जाळ्यात अटकवितात. त्यासाठी आर्थिक मदत, अंतराष्ट्रीय पुरस्कार इत्यादी देतात.  त्यांचा आपल्या हितांसाठी वापर करून घेतात. अनेकदा समाजसेवी लोकांना कळतच नाही कि त्यांचा वापर झाला आहे. आपल्या आकांच्या इशार्यावर ते एका कठपुतलीप्रमाणे  विकासकार्यांचा विरोध करण्यासाठी आंदोलन करू लागतात. अनेक वकील  जनहित याचिका दायर करून कोर्टाला विकासकार्यांना स्थगिती द्यायला बाध्य करतात. शेवटी कंटाळून सरकार कुठल्याही पक्षाची असो, विकासाची कार्य करणे सोडून देते. उशीर झाल्याने विकासाचे प्रोजेक्ट्स अनेकदा पांढरे हत्ती ठरतात. पुढील कार्यांसाठी स्वस्तात लोन हि मिळणे मुश्कील होते.  शत्रूचा उद्देश्य सफल होतो. वेगळा विषय पण रस्त्याचेहि अनेक प्रोजेक्ट्स फक्त पर्यावरण परवानगी न मिळाल्याने अनेक वर्ष रेंगाळले. काही लाख कोटींचे नुकसान फक्त यामुळेच देशाचे झाले. त्यामुळे अनेक भागांची प्रगती आणि रोजगार इत्यादींचे हि नुकसान झालेच.

गेल्या वर्षी गुजरात भटकंतीला गेलो होतो. सरदार सरोवर जवळ दोन स्थानिक तरुणीशी गप्पा मारल्या. दोन्ही शिकलेल्या होत्या. त्या सहज म्हणाल्या "आता आम्हाला कळते, सरदार सरोवरचा विरोध आमचे चांगले पुनर्वसन व्हावे हा मुळीच नव्हता. त्यांचा उद्देश्य फक्त प्रोजेक्ट्स पांढरा हत्ती झाला पाहिजे हा होता. आमचा वापर झाला आम्ही मूर्ख बनलो". नर्मदेचे पाणी लाखो शेतकर्यांच्या जमिनीला मिळाले. अनेक शहरात पिण्यासाठी पाणी मिळाले. गुजरात असो वा मध्य प्रदेश,  नर्मदा आंदोलनच्या नेत्यांप्रती स्थानिकांच्या मनातला  आक्रोश स्पष्ट दिसत होता. या वर्षी जनवरी महिन्यात टेहरी डॅम बघितला. सोबतीला असलेल्या कर्मचार्याचे घर हि पाण्यात बुडाले होते. त्या बदल्यात त्याला नौकरी मिळाली होती. त्याचेहि मत जवळपास असेच होते. पर्यावरणवादींच्या विरोध, जनहित याचिका इत्यादी मुळे टेहरी डॅम पूर्ण व्हायला अत्याधिक वेळ आणि अनेकपट जास्त खर्च आला. अनेक वर्ष उशिराने डॅमचा लाभ जनतेला मिळाला. देशाचे हजारो कोटींचे नुकसान करण्यात शत्रू सफल झाला. 

  

जून, २०१३ मध्ये पाऊस सुरु होण्यापूर्वी डॅम चतुर्थांश भरलेला होता.जेवढे शक्य झाले तेवढे पाणी या डॅम मध्ये साठवल्या गेले. त्यामुळे हजारो लोकांचे प्राण वाचले. हजारो कोटींचे आर्थिक नुकसान हि टळले. हे सांगताना त्या कर्मचारीच्या   चेहऱ्यावर भाव सांगत होते कि टेहरी डॅम वर झालेला खर्च सार्थकी लागला.   

  

सरदार सरोवर असो किंवा टेहरी, सत्य एकच होते  भरपूर विदेशी मदत या न त्या रूपाने अनेक मान्यवरांना विरोध करण्यासाठी विदेशातून मिळाली होती. सुरवातीला सामाजसेवाच्या उदेश्याने भारावलेले एनजीओ नंतर पोट आणि प्रतिष्ठेसाठी समाज विरोधी तत्वांचे कठपुतली बनतात, हि विडंबना आहे.

 

भारतातील अधिकांश प्रिंट विशेषकरून मोठा आंग्ल प्रिंट मिडिया आणि दृश्य मिडीयात विदेशी हिस्सा जास्त आहे, त्यातहि तो हिस्सा भारत विरोधी लोकांजवळ आहे. या मिडीयाचा वापर करून विशेषकर आंग्ल शिक्षित लोकांना मूर्ख बनविणे अत्यंत सौपे असते. कारण ते आधीच मानसिक गुलाम असतात. त्यांचा वापर देशविरोधी एनजीओ दबाव गुट बनविण्यासाठी करतात. अधिकांश वेळा सफलहि होतात.

 

वाढते प्रदूषण कमी करण्यासाठी मेट्रो प्रोजेक्ट्स सुरु झाले. मेट्रोमध्ये मोठ्याप्रमाणात गुंतवणुकीची अपेक्षा असते. सरकारी प्रयत्नामुळे  विदेशातून अत्यंत कमी अर्थात दीड ते दोन टक्का व्याजावर यासाठी कर्जहि प्रोजेक्ट्स अनुसार मिळू लागले. पण हे कर्जहि चुकवायचे असते. तसे न झाल्यास पुढील प्रोजेक्ट्स साठी कर्ज मिळणे दुष्कर होईल. मेट्रो प्रोजेक्ट्स प्रदूषण कमी करतातच पण आर्थिक विकासाला हि चालना देतात. शहरातील गर्दी हि कमी करण्यात मदत करतात. उदा. मेट्रो मुळे अनेक सरकारी / गैर सरकारी प्रतिष्ठान द्वारकेत स्थापित झाले.  दिल्लीतहि पहिले दोन फेज वेळेच्या आधी पूर्ण झाले. पण फेज III ला कोर्ट केसेस इत्यादी मुळे उशीर झाला. फेज IV चे कार्यहि उशिरा अर्थात नुकतेच सुरु झाले आहे. एवढेच नव्हे दिल्ली मेरठ रेपिड रेल्वे ज्यामुळे हजारो वाहने कमी होणार तिचे कार्य हि २०१७ जागी २०१९च्या अखेर सुरु झाले. चारचाकी कंपन्या, पेट्रोल लाबी मेट्रोचा विरोध करणार हे एकवेळ समजण्यासारखे आहे. पण पर्यावरण संरक्षक एनजीओ विरोध करतात, हे मात्र समजण्याच्या पलीकडचे आहे.

मुंबईत मेट्रो कारशेडचा विरोधहि पर्यावरणच्या नावावर सुरु झाला. इथेहि  आरेत फिल्म सिटी सहित अनेक निर्माण आहेत. त्यासाठी झाडे कापल्या गेली (अर्थात एक हि नवीन लावले नसणार) कुणीच विरोध केला नाही. पण कारशेडचा विरोध करण्यासाठी चेन्नई ते दिल्लीतले एनजीओहि  पोहचले. सरकारवर दबाव वाढविला. याच दबावामुळे कोर्टाने हिरवा कंदील दिला तरी सरकारने  कार्य  थांबविण्याचा निर्णय घेतला. अर्थात त्या नंतरहि सरकारने अनेक कार्यांसाठी झाडांना कापण्याची परवानगी दिली. कोणत्याही एनजीओ ने विरोध केला नाही.  नव्या सरकारनें स्थापित कमिटीने हि कारशेड आरेतच ठेवण्याचा निर्णय जानेवारी महिन्यात घेतला.असो.

 

मेट्रो मुळे लाखो प्रवाश्यांचा वेळ वाचेल. ५ लाख वाहने रस्त्यावरून कमी होतील. पर्यावरण प्रेमीनी मेट्रोचे समर्थन केले पाहिजे पण तथाकथित पर्यावरणवादी विरोधात उतरले होते. मिडीयातहि मेट्रो विरोधात अनेक लेख आले. २३ हजार कोटींच्या प्रोजेक्ट्स मध्ये १३ हजार कोटींचे अल्प व्याजावर घेतलेले जिका लोन आहे. एक दिवसाचा उशीर म्हणजे किमान दोन ते तीन कोटींचे नुकसान. जेवढा उशीर तेवढा प्रोजेक्ट खर्च वाढणार. परिणाम महाराष्ट्र सरकारला विकासाच्या कार्यांसाठी स्वस्तात  लोन मिळणे नामुष्कील होणार.  शत्रूचा हेतू सफल होतो.

विकास आणि जनविरोधी एनजीओ मेट्रो प्रोजेक्ट्सचा जनतेला काहीच फायदा होणार नाही. पर्यावरणाचे नुकसान होईल इत्यादी सिद्ध करण्यासाठी अनेक प्रकारचे आकडे देऊन भ्रमित करण्याचा सदैव प्रयास करतात. आपण त्यांच्या जाळ्यात  अटकले नाही पाहिजे.लेख लिहिण्याचा हाच हेतू.