चारोळी स्वरूपातला शब्दकोष/ खालिकबारी

अंग्रेजीची 'daughter '

हिंदीत झाली 'बेटी'

मराठी आईची 'लेक'

शोभते खरी राजकुमारी.

दिल्ली मुंबई सारखी सत्ता व व्यापाराचे केंद्र असलेल्या मोठ्या शहरांमधे भिन्न-भिन्न भाषा बोलणार्‍या लोकांचा सतत वावर असतो. अमीर खुसरोच्या काळात ही दिल्ली सल्तनतची राजधानी होती. त्याचप्रमाणे व्यापाराचे मुख्य केंद्रही. दिल्लीचे स्थानिक निवासी हिंदी बोलणारे. दरबारात विदेशी राजदूत, सरदार आदि तुर्की- फारसी बोलणारे. मोठ्या प्रमाणावर विदेशी व्यापार्‍यांचा वावरही दिल्लीत होता. भाषेमुळे होणार्‍या समस्या दूर करण्यासाठी बादशाहच्या आदेशानुसार अमीर खुसरोने 'खालिकबारी' नावाचा तुर्की-फारसी-हिंदी शब्दकोष तैयार केला. त्यात दैनिक उपयोगात येणार्‍या शब्दांचे अर्थ तिन्ही भाषांमधे दिले होते. चारोळी स्वरूपातला हा शब्दकोष त्या काळी खूब लोकप्रिय झाला. त्यातले एक उदाहरण:-

फारसी बोली 'आईना'

तुर्की ढूँढी 'पाईना'

हिंदी बोली 'आरसी' आए

खुसरो कहें कोई न बताए.

त्या काळी तुर्की -फारसी महत्वपूर्ण भाषा होत्या तर आज मुम्बईत मराठी बरोबरच अंग्रेजी, हिंदी आणि उर्दू या बोलचालीच्या भाषा आहेत. आता वरील चारोळीचा मराठी अनुवाद आजच्या परिस्थितिनुसार:

अंग्रेजीच्या 'mirror' ला

उर्दू दाखविते 'आईना'.

'आरशात' मराठीच्या

दिसली हिंदीची 'आरसी'.

खरं म्हणाल तर मी ही मराठीच्या'आरशात' हिंदी भाषेची आरसी दाखविण्याचा प्रयत्न करतोच आहे. असो! कवितेच्या माध्यमातून आपण हसत-खेळत दुसर्‍या भाषेंतील शब्द सहज शिकू शकतो. त्याचा सर्वाना फायदाच होईल व भाषेवरून होणारे विवादही कमी होतील. आपण ही प्रयत्न करा. चारोळी रचा. कवितेत शब्दकोष सहज तैयार होईल. एक नमूना पहा:

हिंदीच्या 'बिल्लीला'

म्हणे मराठी 'मांजर'

अन्ग्रेजीची 'cat'

आहे मोठी धूर्त.

'गोरा ' माणूस असो वा मांजर धूर्त असतात.