दोन क्षणिका - बायको आणि दारू, मोलकरीण

 दारू आणि बायको

जेवढी जुनी तेवढी चांगली.

स्वाद मात्र दोघींचा 

नेहमीच कडू असतो.

एक मोलकरीण, दुजी बायको

दोन्ही करतात घरची कामे

एकीला मिळतो पगार

 दुजीच्या नशीबी बेगार.

एक पणती

सर्वत्र पसरलेला गर्द काळोख, भूख, आत्महत्या, भ्रष्टाचार, महागाई  इत्यादी   आसुरी शक्ती प्रबळ झालेल्या आहे तरीही एक पणती .....

एक मिणमिणती पणती

अवसेच्या राती

निराश मनी 

पेटविते ठिणगी आशेची.

एक  पणती

अवसेच्या राती 

पांढर्या बुरख्या खाली 

लपलेले काळे चेहरे

दाखविते जनतेला. 

एक पणती 

अवसेच्या राती 

सत्य आणि न्यायाची 

प्रेमाची आणि सोख्याची 

पेटवू  आपल्या हृदयी.

भ्रष्टाचार / काचेचे घर

प्रभु येशु मसीहच्या आयुष्यातील एक प्रसंग. काही स्त्री-पुरुष एका बाईला दगड मारित होते. येशुनी विचारले, या बाईला का म्हणून दगड मारित आहात? लोक उतरले, ही बाई पापीण आहे. येशुनी म्हणाले. "ठीक आहे, ज्यानी पाप नाही केले तो या बाईला दगड मारू शकतो". ते स्त्री - पुरुष विचारवंत व प्रज्ञावान होते. त्याना येशुच्या बोलण्याचा अर्थ कळला. लहान- मोठे का होईना, आयुष्यात कधी ना कधी पापकर्म प्रत्येकाच्या हातातून घडले होते. त्यानी दगड फेकून दिले व आपल्या पापां साठी येशुंची क्षमा मागितली. सन्दर्भ वेगळा असला तरी हा प्रसंग फार बोलका आहे. 

व्यवस्थेच्या पहार्यात 'शक्तिशाली' लोक काचेचे मोठे - मोठे बंगले बांधतात. एखादा स्वत:ला ईमानदार समजणारा माणूस त्या बंगल्यावर दगड फेकतो. परिणाम काय होतो. दगड बंगल्याला तर लागत नाही, पण बंगल्यातल्य़ा माणसाने फेकलेल्या दगडाने ईमानदार माणसाच्या घरातली एखादी 'काचेची खिड़की' निश्चित फूटतेच. सरकारी नौकरित काम करणाऱ्याना असा अनुभव बरेचदा येतो. कारण स्पष्ट आहे.आपण कितीही ईमानदारीच्या सीमेंट कांक्रीटनी घर बांधले तरीही बहुधा एखादी खिड़की ही तरी काचेची असतेच. निष्कलंकित चन्द्रमा वर ही डाग हा असतोच. 

आजकाल भ्रष्टाचाराचा विरुद्ध लढाईच्या मोठ्या मोठ्या घोषणा होत आहेत. आता भ्रष्टाचाराचा विरुद्ध लढाई कशी लढायची व कोण लढणार हा प्रश्न बिकट आहे. या साठी आपल्याला भ्रष्टाचाराचा साधा आणि सरळ अर्थ कळला पहिजे. "मोबदला दिल्या बिना कुठला ही फायदा घेणे म्हणजे भ्रष्टाचार", मग तो नाटक सिनेमाचा पास असो, दिवाळ ची मिठाई असो किंवा बिना लाईनीत लागता मिळालेल रेलवे तिकीट का असेना हा भ्रष्टाचार आहे. हे आपल्याला समजल पाहिजे. 

आपल्या सारख्या सामान्य माणसानी आपापल्या घरातील असणाऱ्या काचेच्या खिडक्या स्वत:च फोडून टाकल्या तर आपल्या घरा समोर असणारे काचेचे बंगले आपोआप अदृश्य होतील. फक्त आपल्याला आपल आत्मनिरिक्षण करावे लागेल. 

चारोळी स्वरूपातला शब्दकोष/ खालिकबारी

अंग्रेजीची 'daughter '

हिंदीत झाली 'बेटी'

मराठी आईची 'लेक'

शोभते खरी राजकुमारी.

दिल्ली मुंबई सारखी सत्ता व व्यापाराचे केंद्र असलेल्या मोठ्या शहरांमधे भिन्न-भिन्न भाषा बोलणार्‍या लोकांचा सतत वावर असतो. अमीर खुसरोच्या काळात ही दिल्ली सल्तनतची राजधानी होती. त्याचप्रमाणे व्यापाराचे मुख्य केंद्रही. दिल्लीचे स्थानिक निवासी हिंदी बोलणारे. दरबारात विदेशी राजदूत, सरदार आदि तुर्की- फारसी बोलणारे. मोठ्या प्रमाणावर विदेशी व्यापार्‍यांचा वावरही दिल्लीत होता. भाषेमुळे होणार्‍या समस्या दूर करण्यासाठी बादशाहच्या आदेशानुसार अमीर खुसरोने 'खालिकबारी' नावाचा तुर्की-फारसी-हिंदी शब्दकोष तैयार केला. त्यात दैनिक उपयोगात येणार्‍या शब्दांचे अर्थ तिन्ही भाषांमधे दिले होते. चारोळी स्वरूपातला हा शब्दकोष त्या काळी खूब लोकप्रिय झाला. त्यातले एक उदाहरण:-

फारसी बोली 'आईना'

तुर्की ढूँढी 'पाईना'

हिंदी बोली 'आरसी' आए

खुसरो कहें कोई न बताए.

त्या काळी तुर्की -फारसी महत्वपूर्ण भाषा होत्या तर आज मुम्बईत मराठी बरोबरच अंग्रेजी, हिंदी आणि उर्दू या बोलचालीच्या भाषा आहेत. आता वरील चारोळीचा मराठी अनुवाद आजच्या परिस्थितिनुसार:

अंग्रेजीच्या 'mirror' ला

उर्दू दाखविते 'आईना'.

'आरशात' मराठीच्या

दिसली हिंदीची 'आरसी'.

खरं म्हणाल तर मी ही मराठीच्या'आरशात' हिंदी भाषेची आरसी दाखविण्याचा प्रयत्न करतोच आहे. असो! कवितेच्या माध्यमातून आपण हसत-खेळत दुसर्‍या भाषेंतील शब्द सहज शिकू शकतो. त्याचा सर्वाना फायदाच होईल व भाषेवरून होणारे विवादही कमी होतील. आपण ही प्रयत्न करा. चारोळी रचा. कवितेत शब्दकोष सहज तैयार होईल. एक नमूना पहा:

हिंदीच्या 'बिल्लीला'

म्हणे मराठी 'मांजर'

अन्ग्रेजीची 'cat'

आहे मोठी धूर्त.

'गोरा ' माणूस असो वा मांजर धूर्त असतात.

ब्रेकिंग न्यूज़

लोकतंत्रचा चौथा खम्बा अस पत्रकारिताला संबोधित केल जात. आज ब्रेकिंग न्यूज़च्या नावावर मूळ बातम्या तोडून-फोडून विकृत करून प्रस्तुत करण म्हणजे पत्रकारिता. असे पत्रकार आणि बेवडा यात काय फरक- एक गटरात पडतो तर दूसरा समाजाला गटराचे दर्शन घडवितो- दोन्ही सारखेच. क्षमा याचने सहित 

लोकतंत्रचा चौथा खम्बा

विदेसी पिउनी आडवा झाला. 

न्यूज़ हातची  तुटली-फुटली

ब्रेकिंग न्यूज हि अशी घडली.

प्रेमाची कविता /शब्दांविना जगते प्रेमाची कविता

डोळ्यांची भाषा

स्पर्श भावनांचा 

जगते शब्दांविना 

प्रेमाची कविता. 

डोळ्यांत सजते 
ह्रुदयात फुलते
मौनात बोलते 
प्रेमाची कविता.

दोन क्षणिका\पोथी आणि तारे दिसले भर दुपारी

पोथी

कोरी पोथी  म्हणजे लक्षुमी 

विकल्या जाते बाजारी.

"काळी" पोथी  म्हणजे सरस्वती 

कीमत नसते बाजारी. 

तारे दिसले भर दुपारी 

धड होते जमिनीवरी 

मन होते वार्यावरी. 

ठेस लागुनी पडला कवी 

तारे दिसले भर दुपारी. 

निळे फुलपाखरू - घरात घडलेली सत्य घटना

पंधरा-सोळा  वर्षांपूर्वीची गोष्ट, एक छोटसे घर. घरा समोर आंगण. अंगणात पेरूचे झाड, मधुमालतीची वेल आणि गमल्यांमध्ये असलेले गुलाब. सकाळ- संध्याकाळ चिमण्यांची चिवचिव, त्यांना दाणा घालण कधी कधी येणाऱ्या  फुल पाखरां  मागे धावण  मुलांचा छंद.

पण माणूस मुळातच स्वार्थी, अतृप्त, असमाधानी.  माझ्या सारखा शुद्र जीव ही त्याला अपवाद नाही. पोर मोठी होऊ लागली होती, जागेची उणीव भासत होती.   तसे ही, शेजारी-पाजार्यांनी पूर्ण वरांडे कवर केल्यामुळे घरात ऊन ही कमी येत होते. आपण ही समोर मोठी खोली बांधली तर घराला शोभा येईल. बैठकी साठी त्या खोलीचा वापर करता येईल, असा विचार सतत मनात येत होता. शेवटी बायकोच्या टोमणान्या कंटाळून म्हणाव किंवा स्वत:च्या मनात दडलेली इच्छा पूर्ण करण्यासाठी समोर मोठी खोली बांधण्याचा निश्चय केला. अर्थातच अंगणातल्या पेरूच्या झाडाची आणि मधुमालतीच्या  वेलीची कत्तल ही झालीच. काही महिन्यातच सुंदर बैठकीची खोली तैयार झाली. तुळशी वृंदावन सहित काही फुलांचे गमले गच्चीवर हलवले. चिमण्यासाठी पाण्याचे भांडे ही ठेवले. पण त्या होत्या कुठे. मधुमालतीची वेल कापल्या मुळे चिमण्यांना घर सोडून जाणे भाग होते. नाही म्हंटले तरीही दाणे आणि पिण्यासाठी काही चिमण्या सकाळ संध्याकाळी गच्चीवर यायच्या.

त्या नंतर जवळपास वर्ष उलटल असेल. एक दिवस ऑफिस मधून घरी परतल्यावर. माझी दोन्ही मूले एकदमच ओरडत म्हणाली  बाबा! बाबा ! भिंतीवर काही तरी  किड्या सारख दिसत आहे.  जवळ जाऊन बघितलं, भिंतीवर एका किड्याचे  कोष दिसले. आतला निळा रंग ही हलका-हलका दिसत होता.  फुलपाखराच कोष वाटते. पण हे इथे कसं? हा प्रश्न मनात आला. कदाचित्‌ नेहमीच्या सवयीने फुल पाखरू अंडी घालायला इथे आले असेल. मधुमालती वेल आणि पेरूचे झाड न दिसल्या मुळे गमल्यातल्या फुलांच्या रोपट्यात अंडी घातली असेल. त्यातून निघणारी अळी रांगत-रांगत कोषासाठी सुरक्षित जागा शोधीत खोलीत आली असेल.  हे फुल पाखराचे कोष आहे, काही दिवसातच यातून फुलपाखरू निघेल असं मुलांना सांगितले. ते ही आनंदाने कोषातून फुलपाखरू निघण्याची वाट पाहू लागले. दोन-तीन दिवसा नंतरची गोष्ट - संध्याकाळी घरी आल्यावर बघितले दोन्ही पोर आनंदानी नाचत होती. बाबा बाबा! ते पहा फुलपाखरू, किती सुंदर दिसतंय. एक निळ्या रंगाचे फुलपाखरू खोलीत इकडे-तिकडे उडत  होते. पोर ही त्या बरोबर आनंदाने नाचत होती. घरातील सर्व पंखे बंद होते. फुलपाखराला इजा होऊ नये म्हणून मुलांनी पंखे बंदच ठेवले होते.

रात्र झाली, मुलं बैठकीच्या खोलीत कुलर सुरु करून झोपायची म्हणून फुलपाखराला खोलीतून बाहेर पळवल, दरवाजे बंद केले. पंखा व कुलर सुरु केला आणि आम्ही झोपी गेलो.

सकाळी झोप उघडली. मागच्या वरांड्यात येऊन वाश बेसिन वर तोंड धुतले. बैठकीतल्या खोलीत आलो. बघितले एका कोनाड्यात ते फुलपाखरू मरून पडलेले होते. कदाचित रात्री मागच्या वरांड्यातून घरात शिरले असेल आणि पंख्यात येऊन त्याचा जीव गेला असेल. काही क्षण मी प्राणहीन फुलपाखरा कडे बघत राहिलो. अपराधी सारखे वाटले. विचार करू लागलो. यात फुलपाखराची काय चुकी. त्याचा आईस काय माहिती, इथली झाडे एका स्वार्थी माणसाने कापून टाकली आहेत. त्याची आई इथे आली -झाड व वेली दिसली नाहीत- पण अंडी घालण्याची वेळ झाली असल्या मुळे त्याचा आईला गमल्यातल्या एका  रोपट्यावरच अंडी घालावी लागली असेल. झाडा एवजी बैठकीच्या खोलीत त्याचा जन्म झाला.  एखाद रात्र आपल्या जन्मस्थानी घालवून, फुलपाखरू पुढच्या प्रवासासाठी पुढे निघून गेला असता. ते फुलपाखरू जिवंत राहीले असते तर अंडी घालण्यास परत इथ आले असते. पण आता ते होणे शक्य नाही. भारी मनाने फुलपाखराला उचलून बाहेर फेकले. पुन्हा वाश बेसिन वर येऊन चोळून-चोळून हात धुऊ लागलो. हात धुवताना लेडी मेकबेथची आठवण आली.  कितीही हात धुतले तरी आपण या पापातून मुक्त होऊ शकतो का?  असा विचार मनात आला.

एक फुल पाखरू नव्हे तर फुलपाखराच्या भविष्यातल्या समूर्ण पिढ्या स्वार्थापोटी मी नष्ट केल्या होत्या. आता ते इथे कधीही दिसणार नाही. खरोखरच! त्या नंतर कधीही गच्चीवर किंवा आमच्या राहत्या घरात  निळ्या रंगाचे फुलपाखरू दिसले नाही. आज ही कधी  फुलपाखरू  दिसले कि त्या फुलपाखराची आठवण होते. एक प्रश्न मला नेहमीच सतावतो, बैठकीची खोली बांधताना एकदाही आपल्या मनात झाडावर व वेलीवर राहणाऱ्या जीवांचा विचार का नाही आला? आला असता तर कदाचित निळे फुलपाखरू आजही जिवंत असते. ???

वारांगना

तिच्या देहात नव्हता
वासनेचा गंध
तिच्या डोळ्यात होता
प्रश्न पोटाचा वांझ

कवितेचा कीड़ा

कवितेचा कीड़ा जेंव्हा डोक्यात शिरतो

करितो यमकांची जुळवा-जुळवी

ताबा तोंडाचा घेतो 

फिरतो सैर-भैर तो.

कानात बोळे घालूनी 

भयक्रांत बायको वावरते घरी 

पोरे ही म्हणती पपा
होतो अभ्यासाचा हर्जा.

हातात चोपड़ी पाहुनी
मित्रही पळती दूर किती
पाहुण्याची लाट आटली
निस्तब्ध शांती घरी पसरली.

आता रात्रीच्या एकांती बैसुनी
माझी मीच ऐकतो कविता.

आप्त ही म्हणती 'वैनी'
गेले हो पार कामातुनी आता.
दाखवाहो 'ह्याना' एकदा 

नेवून  वेड्यांच्या इस्पिताळी
वाया गेला एक 'माणूस' 

लागून कवितेच्या नादी.